نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه مدیریت دانشکده مهندسی صنایع و مدیریت دانشگاه شاهرود، شاهرود، ایران
2 گروه مدیریت دانشکده مهندسی صنایع و مدیریت دانشگاه شاهرود، شاهرود، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The portfolio selection problem and optimizing it is an important issue in investment field. This process aims to create A portfolio that incur the minimum amount of risk to the investor in different levels of return. The existence of statistical uncertainty and noise in information, which is used in the process of optimization, would hamper the performance of optimized portfolios. The purpose of this article is to eliminate the noise of correlation coefficient matrix by using clustering method. In order to do so, two clustering methods, Single Linkage and Average Linkage, are applied, and the optimized portfolio based on the Tehran Stock Exchange information from March 2007 to March 2013 is obtained. The results show that such portfolio is more reliable and provides less risk to the capital owner. For analyzing the robustness of the results in a wide range of different investment horizons and numbers of assets, a Bootstrap analysis with resampling is performed and in most cases a significant improvement was observed.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
امروزه بحران‌های اقتصادی و عدم قطعیت‌های ناشی از بازارهای مالی، ثبات مؤسسات و بانک‌ها را تحت تأثیر خود قرار داده است که درنتیجه بی‌ثباتی حاصل از بخش‌های مالی، بیشتر سرمایه‌گذاران را در دستیابی به بازده رضایت‌بخش با محدودیت‌های مختلف محیطی مواجه کرده است. در این راستا، بیشتر مؤسسات مالی و بانک‌ها برای تضمین و تداوم فعالیت‌های خود به‌دنبال آن هستند که ضمن تأمین نقدینگی مناسب، ارزش حقوق صاحبان سهم را حداکثر کنند. ازآن‌جایی‌که مدیریت دارایی و بدهی، بستری را فراهم کرده است که در آن فعالیت‌های مختلف مالی به‌صورتمتمرکز ارزیابی شود، بیشتر تحلیل‌گران مالی برای برنامه‌ریزی استراتژیکی بلندمدت بانک‌ها از این روش بهره می‌گیرند.
تا دهۀ 1960، در بیشتر مؤسسات بانکی، مدیریت دارایی بدون هدف دنبال می‌شد؛ اما پس از آن با پدیدآمدن فضای رقابت برای به‌دست‌آوردن سرمایه، رویکرد مدیران نسبت به سیستم مالی تغییر کرد، به‌گونه‌ای که مدیریت بدهی، ارزان‌ترین راه تأمین مالی محسوب می‌شد [20].
در بانک‌های کنونی، مدیریت دارایی و بدهی شامل مجموعه‌ای از ابزار و روش‌های فنی است که خلق ارزش برای سهامداران و تحت‌کنترل‌بودن ریسک را تضمین می‌کند [9]همچنین تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر کفایت سرمایه و تأمین مالی شرکت‌ها از مهم‌ترین مسائلی است که به موجب آن تا حد زیادی خطر ورشکستگی کاهش می‌یابد [13].درواقع، مدیران همواره برای تعیین بهترین ترکیب ساختار سرمایه و حداکثرسازی ارزش شرکت [11] با چالش‌ها و تغییرات غیرمنتظره مقابله می‌کنند؛ بنابراین تحلیل مدیریتی این چالش‌ها در فضای عدم قطعیت با رویکرد تصمیم‌گیری گروهی چندهدفۀ فازی به‌عنوان الگوی پیشنهادی است که در این پژوهش با به‌کارگیری آن به هدف‌گذاری و تحلیل انحراف‌ها از آرمان‌های سیاست‌گذاری‌شده پرداخته می‌شود.
مبانی نظری
با توجه به پژوهش کاسمیدو و زوپونیدس[1] (2002) داده‌های الگوی مدیریت دارایی و بدهی می‌تواند در فضای قطعی[2] و یا تصادفی[3] باشد [19]. چمبرز و چارنز[4] (1961) [5] از پیشگامان استفاده از الگوهای ریاضی در مدیریت دارایی و بدهی هستند که از این الگوی ارائه‌شده بعدها کوهن و همر[5] (1967) [8] ، کومر[6] (1971) [18] ، رابرتسون[7] (1972) [26]، لایفسون و بلکمن[8] (1973) [21]، فیلیتز و لوفلر[9] (1979) [12] استفاده کردند. پس از آن در دهۀ 1970، الگوهای تصادفی بیان شد که بیشتر این الگوها همانند الگوی پایل[10] (1971) [25] و الگوی بروت[11] (1978) [3] از نظریۀ انتخاب سبد سرمایه‌گذاری مارکوویتز[12] (1952) [22] سرچشمه می‌گرفت. البته کالبرگ، وایت و زیمبا[13] (1982) [17]، کارینو و همکاران [14] (1994) [4] ، چاروماسی[15] (2008) [6]، داش و پاتک[16] (2010) [10] الگوهای دیگری ارائه دادند. در سال‌های اخیر، گلپینار و پاچامونووا[17] (2013) [14]، بیرگ و جودیسی[18] [1]،کلاسنس و ونهورن [19] [7] و نووسکیتا و پتریتا[20] (2014) [24] پژوهش‌های حوزۀ مدیریت دارایی و بدهی را به تکامل رساندند.
از پژوهش‌های داخلی در حوزۀ مدیریت دارایی و بدهی، پژوهش‌های انواری و حبیبی (1381) [15] و مشیری و کریمی (1386) [23] را می‌توان نام برد که با استناد به پیشینۀ پژوهش، می‌توان گفت مطالعات صورت‌‌گرفته در این حوزه صرفاً در فضای کمّی و بدون درنظرگرفتن اجماع نظر متخصصان فن بوده است؛ بنابراین، این پژوهش، مدیریت دارایی و بدهی را در فضای عدم اطمینان و با استفاده از نظرات گروهی از کارشناسان خبره تحلیل کرده است. نوآوری‌های این پژوهش، شامل سیاست‌گذاری‌های مبتنی بر تصمیم‌گیری گروهی چندهدفۀ فازی، تحلیل مدیریت دارایی و بدهی و آرمان‌های اتّخاذشده در قالب اصطلاحات کلامی فازی است.
با بررسی مطالعات دانشمندان در حوزۀ مدیریت دارایی و بدهی نشان داده شد مبنای تصمیم‌گیری گروهی این پژوهش در فضای عدم قطعیت و با استفاده از نظر خبرگان صورت می‌گیرد؛ بنابراین این پژوهش به‌دنبال پاسخ‌‌گویی به پرسش‌های زیر است:
1- چگونه می‌توان مدیریت دارایی و بدهی را با رویکرد تصمیم‌گیری گروهی چندهدفۀ فازی برای مطالعۀ موردی بانک آلفا تدوین کرد؟
2- تحلیل انحراف از آرمان‌ها براساس الگوی پیشنهادی چگونه است؟
روش پژوهش
این پژوهش در راستای کمک به هیأت اجرایی مدیران بانک و در قالب مدیریت دارایی- بدهی، برنامه‌ریزی آرمانی موزون را با تصمیم‌گیری گروهی فازی چندهدفه در فضای عدم قطعیت ترکیب می‌کند. این مهم از طریق وزن‌دهی آرمان‌ها در قالب ماتریس مقایسات زوجی و زیر نظر خبرگان انجام شده است که درنهایت، راهبردها از طریق اصطلاحات کلامی- فازی به‌دست‌آمده، برای هر سال پیشنهاد می‌شود. این فرایند به‌صورت خلاصه در شکل 1 آمده است.
شکل (1) مراحل انجام پژوهش
با توجه به اینکه این پژوهش در فضای برنامه‌ریزی آرمانی انجام می‌شود؛ بنابراین بیان ساختار این برنامه‌ریزی ضروری به نظر می‌رسد. درواقع، برنامه‌ریزی آرمانی موزون، ضمن تعیین متغیرهای تصمیم و تشکیل تابع هدف نرمال‌سازی‌شده با استفاده از اوزان متغیرهای انحراف ، بهطور هم‌زمان تمامی این متغیرهای انحراف را مینیمم می‌کند. نمایش ریاضی تابع هدف، آرمان‌ها و محدودیت‌ها در قالب معادلات ، و در زیر مشخص شده است.
|
معادلۀ (1) |
|
|
معادلۀ (2) |
|
|
معادلۀ (3) |
مقدار متغیر تصمیم ، ضریب فنی برای متغیر در ام آرمان، مقدار مطلوب برای ام آرمان، ضریب محدودیت برای متغیر در ام آرمان، مقدار دردسترس برای امین منبع، متغیر انحراف مثبت و متغیر انحراف منفی از آرمان و وزن هر آرمان تعریف می‌شود.
این قسمت هدف‌گذاری و تعیین آرمان‌ها را بررسی می‌کند که حساس‌ترین بخش در تدوین استراتژی شرکت‌ها محسوب می‌شود. دانشمندان برای تعیین هدف و دریافت نظرات دقیق کارشناسان براساس نوع محیط تصمیم‌گیری، روش‌های علمی مختلفی را معرفی کرده‌اند که از این میان، دریافت نظرات کارشناسی در قالب عبارات کلامی و براساس مقایسات زوجی به‌عنوان تکنیکی برای جمع‌آوری داده‌ها در محیط عدم قطعیت انتخاب شد.
در این راستا تصمیم‌‌گیرندگان، نظرات خود را درخصوص گزینه‌ها به‌صورت فازی و در ماتریس مقایسات زوجی بیان می‌کنند. درصورت داشتن شاخص، مقایسۀ زوجی صورت می‌گیرد که به‌صورت ماتریس زیر قابل مشاهده است: (تسوار و همکاران،2002) [28].
|
ماتریس (1) ماتریس مقایسات زوجی |
با توجه به ماتریس فوق، مقایسات انجام‌شده در قالب عبارات کلامی- فازی در جدول1 نمایش داده شده است.
جدول (1) اصطلاحات زبانی برای بیان وزن معیارها از دید بوزبورا و بوسکییز (2007) [2]
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
همان‌طور که در شکل 2 مشاهده می‌شود، دامنۀ عضویت عبارات کلامی در قالب اعداد فازی به‌صورت توابع مثلثی اندازه‌گیری شده است.
شکل (2) نمایش عدد فازی مثلثی
بدین‌صورت که:
|
معادلۀ (4) اعداد فازی مثلثی |
بازۀ تعریف‌شده و نقطۀ ماکزیمم آن است. درصورتی که دقیقاً در وسط و باشد ، آن‌گاه معادله به‌صورت زیر بازنویسی می‌شود:
|
معادلۀ (5) نمایش دیگری از اعداد فازی مثلثی |
برای استنتاج از اعداد فازی، از فرایند "دیفازیسازی" استفاده می‌شود که در سال‌های اخیر، روش‌های مختلفی برای آن همانند اصل ماکزیمم‌بودن عضویت[21]، مرکز ناحیه[22] یا مرکز ثقل[23]، روش میانگین وزنی[24]، متوسط مقدار ماکزیمم عضویت[25]، مرکز مجموع[26]، مرکز بزرگ‌ترین ناحیۀ خروجی[27] و اولین (یا آخرین) عضو حداکثری[28] (توابع عضویت) ارائه شده است (هلندورن و توماس[29]، 1993) [16] .
در این پژوهش برای دیفازیسازی اصطلاحات زبانی، از روش مرکز ناحیه مطابق معادلۀ استفاده می‌شود.
|
معادلۀ روش مرکز ناحیه |
|
نتایج حاصل از تبدیل اعداد فازی به اعداد قطعی در جدول 2 آمده است.
جدول (2) تبدیل اعداد فازی مثلثی به اعداد قطعی
|
مقیاس اعداد فازی مثلثی |
اعداد فازی |
اعداد دی‌فازی شده |
معکوس مقیاس اعداد فازی مثلثی |
معکوس اعداد فازی |
اعداد دی‌فازی شده |
پس از انجام مقایسات زوجی، دانشمندان دو روش حداقل مربعات لگاریتمی[30] و روش مقادیر ویژۀ ساتی[31] را برای بررسی نرخ سازگاری و برای جلوگیری از بروز خطا ارائه داده‌اند که در این پژوهش از روش مقادیر ویژۀ ساتی به‌دلیل سادگی آن استفاده شده است [27] .
مطالعۀ موردی
بانک آلفا در مقطع آغازین هزارۀ سوم به‌عنوان یکی از بانک‌های خصوصی ایرانی با بیشترین سرمایۀ اولیه، فعالیت‌های عملیاتی خود را از سال 1384 آغازکرد.
این بانک با توجه به مجموعه اقدامات گستردۀ انجام‌شده در حوزۀ بهره‌وری و کیفیت، همواره از ارزیابی‌های برون‌سازمانی استقبال کرده است و برای حفظ جایگاه اول برترین بانک کشور در گروه بانک‌ها و مؤسسات مالی و بیمه‌ها نیاز دارد که ساختار ترازنامه‌ای فعالیت‌هایش زیر نظر خبرگان، ارزیابی و بررسی شود.
داده‌های ترازنامۀ بانک آلفا در سه سال متوالی 90، 91 و 92 جمع‌آوری شده است و مدیریت دارایی و بدهی براساس نظر کارشناسان خبره در تعریف آرمان و محدودیت‌ها تحلیل شده است.
در این راستا، 27 متغیر ساختاری تعریف شده است که از این تعداد، 13 متغیر به دارایی‌ها و 14 متغیر به بدهیها مربوط است .
جدول (3) متغیرهای تصمیم (ترازنامۀ بانک آلفا)
|
بدهی و حقوق صاحبان سرمایه |
دارایی ها |
||
|
بدهی به بانک مرکزی |
موجودی نقد |
||
|
سپرده‌های دیداری |
مطالبات از بانک مرکزی |
||
|
سپرده‌های پس‌انداز و مشابه |
مطالبات از سایر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری |
||
|
سپردۀ سرمایه‌گذاری مدت‌دار |
اوراق مشارکت و سایر اوراق مشابه |
||
|
سایر سپرده‌ها |
تسهیلات اعطایی |
||
|
مالیات پرداختنی |
سایر حساب‌ها و اسناد دریافتنی |
||
|
ذخایر و سایر بدهیها |
سرمایهگذاریها و مشارکت‌ها |
||
|
جمع بدهیها |
دارایی‌های ثابت |
||
|
حقوق صاحبان سرمایه |
سایر دارایی‌ها |
||
|
سرمایه |
جمع دارایی‌ها |
||
|
اندوختهها |
تعهدات مشتریان بابت اعتبارات اسنادی |
||
|
سود ( و زیان) انباشته |
تعهدات مشتریان بابت ضمانت‌نامه‌ها |
||
|
جمع حقوق صاحبان سرمایه |
سایر تعهدات مشتریان |
||
|
تعهدات بانک بابت اعتبارات اسنادی |
طرف وجوه اداره‌شده و موارد مشابه |
||
|
تعهدات بانک بابت ضمانت‌نامه‌ها |
جمع تعهدات مشتریان |
||
|
طرف سایر تعهدات |
|
|
|
|
وجوه اداره‌شده و موارد مشابه |
|
|
|
|
جمع تعهدات بانک |
|
|
|
مدیران برای الگوسازی در فضای برنامه‌ریزی آرمانی پس از اتّخاذ متغیرهای تصمیم، با محدودیت‌های آرمانی و محدودیت‌های ساختاری روبه‌رو هستند که این محدودیت‌ها به‌ترتیب، به سیاست‌گذاری‌های مدیران بانک و ساختار کلی اقلام ترازنامه مربوط می‌شود. در این راستا ابتدا محدودیت‌های آرمانی و سپس محدودیت‌های ساختاری بانک مدّنظر آورده شده است.
- آرمان دارایی‌های ثابت: نشان می‌دهد چند درصد از دارایی‌های شرکت را به حقوق صاحبان سهام (سرمایه، اندوختهها و سود انباشته) می‌توان نسبت داد.
|
معادلۀ |
- آرمان تسهیلات به سپرده: از مهم‌ترین شاخص‌هایی است که با آن مدیریت منابع و مصارف بانک‌ها را می‌توان نشان داد. محدودۀ درصدی این نسبت با توجه به نسبت سپردۀ قانونی و دیگر ذخیره‌گیری‌ها، نشان‌دهندۀ دامنۀ قابل قبول توازن بین منابع و مصارف بانک است.
|
معادلۀ |
|
- آرمان مطالبات از مؤسسات اعتباری و بانک‌ها: این آرمان برای بانک آلفا به‌صورت مطالبات از مؤسسات اعتباری و بانک‌ها به سپرده بیان می‌شود.
|
معادلۀ |
- آرمان نقدینگی: نقدینگی در بانک آلفا به‌صورت سپرده‌های اصلی به کل دارایی‌ها ارزیابی می‌شود. این نسبت، میزان وجوه نقدی را نشان می‌دهد که با پایداری زیاد درجهت تأمین مالی دارایی‌ها به‌کار گرفته شده است.
|
معادلۀ |
- آرمان نرخ رشد دارایی: رشد کل دارایی بهطور متوسط برای این بانک، حدود درصد برآورد شده است که عبارت ریاضی این مفهوم به‌صورت معادلۀ زیر الگو می‌شود:
|
معادلۀ |
مقدار سال گذشته |
- آرمان نسبت کفایت سرمایه: نسبت کفایت سرمایه بدین معنا است که نسبت سرمایۀ بانک به دارایی‌های توأم با ریسک آن نباید کمتر از ۸ درصد باشد. ابن نسبت، موقعیت اعتباری بانک‌ها را نشان می‌دهد.
|
معادلۀ |
- آرمان سرمایه‌گذاری: نسبت سرمایه‌گذاری به حقوق صاحبان سهم برای بانک آلفا درصد است که به‌صورت زیر نمایش داده شده است.
|
معادلۀ |
|
همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، محدودیت‌های ساختاری به شرح زیر است:
1- وجه نقد:
|
معادلۀ |
|
|
معادلۀ |
2- سپردۀ قانونی:
|
معادلۀ |
3- مطالبات از بانک‌ها و سایر مؤسسات اعتباری:
|
معادلۀ |
4- اوراق مشارکت و سایر اوراق مشابه:
|
معادلۀ |
5- تسهیلات اعطایی:
|
معادلۀ |
|
|
معادلۀ |
6- سرمایهگذاریها و مشارکت‌ها:
|
معادلۀ |
7- دارایی‌های ثابت:
|
معادلۀ |
8- سایر دارایی‌ها:
|
معادلۀ |
9- تعهدات مشتریان بابت اعتبارات اسنادی:
|
معادلۀ |
|
10- تعهدات مشتریان بابت ضمانت‌نامه‌ها:
|
معادلۀ |
11- سایر تعهدات مشتریان:
|
معادلۀ |
|
12- طرف وجوه اداره‌شده و موارد مشابه:
|
معادلۀ |
13- سایر محدودیت‌ها: بدیهی است که دو طرف ترازنامه باید با هم برابر باشد.
|
معادلۀ |
|
در این مرحله از الگوسازی، آرمان‌ها به‌صورت اصطلاحات کلامی- فازی و در دامنۀ مقیاس 5 نقطه‌ای، وزن‌دهی می‌شود که ماتریس 7 این وزن‌دهی را به‌صورت کلامی نمایش می‌دهد.
جدول (4) مقایسات زوجی فازی آرمان‌ها براساس اصطلاحات زبانی
|
|
|||||||
|
اهمیت دقیقاً یکسان |
اهمیت دقیقاً یکسان |
مهم‌تر/1 |
بی‌نهایت/1 مهم‌تر |
نسبتاً مهم‌تر/1 |
بی‌نهایت/1 مهم‌تر |
مهم‌تر/1 |
|
|
اهمیت دقیقاً یکسان |
اهمیت دقیقاً یکسان |
نسبتاً/1 مهم‌تر |
بی‌نهایت/1 مهم‌تر |
نسبتاً مهم‌تر/1 |
بی‌نهایت/1 مهم‌تر |
مهم‌تر/1 |
|
|
مهم‌تر |
نسبتاً مهم‌تر |
اهمیت دقیقاً یکسان |
بی‌نهایت/1 مهم‌تر |
اهمیت تقریباً/1 یکسان |
بی‌نهایت/1 مهم‌تر |
مهم‌تر/1 |
|
|
بی‌نهایت مهم‌تر |
بی‌نهایت مهم‌تر |
بی‌نهایت مهم‌تر |
اهمیت دقیقاً یکسان |
مهم‌تر |
اهمیت تقریبا یکسان |
اهمیت دقیقاً یکسان |
|
|
نسبتاً مهم‌تر |
نسبتاً مهم‌تر |
اهمیت تقریباً یکسان |
مهم‌تر/1 |
اهمیت دقیقاً یکسان |
خیلی مهم‌تر/1 |
نسبتاً مهم‌تر/1 |
|
|
بی‌نهایت مهم‌تر |
بی‌نهایت مهم‌تر |
بی‌نهایت مهم‌تر |
اهمیت تقریباً/1 یکسان |
خیلی مهم‌تر |
اهمیت دقیقاً یکسان |
اهمیت تقریباً یکسان |
|
|
مهم‌تر |
مهم‌تر |
مهم‌تر |
اهمیت دقیقاً یکسان |
نسبتاً مهم‌تر |
اهمیت تقریباً/1 یکسان |
اهمیت دقیقاً یکسان |
با توجه به جدول 1 ماتریس مقایسات زوجی به مقادیر فازی متناظر تبدیل و نتیجه در ماتریس 2 نمایش داده شده است. براساس جدول2 اعداد فازی هریک از درآیه‌ها به مقادیر قطعی متناظرش تبدیل شده‌اند. این نتایج در قالب ماتریس 3 و 4 قابل مشاهده است.
ماتریس (2) ماتریس تبدیل اصطلاحات زبانی به اعداد فازی مثلثی
ماتریس (3) ماتریس دیفازیسازی مقایسات زوجی آرمان‌ها
ماتریس (4) ماتریس مقادیر مقایسات زوجی فازی آرمان‌ها
با توجه به اینکه کیفیت نتیجۀ حاصل از ماتریس اکیداً با سازگاری داده‌های جمع‌آوری‌شده، مرتبط است؛ بنابراین نرخ ناسازگاری ماتریس مقایسات براساس روش مقادیر ویژۀ ساتی محاسبه می‌شود.
جدول (5) جدول ارزیابی درستی ماتریس مقادیر وزن‌ها
|
گام یک- لاندای ماکزیمم |
|
|
گام دو– محاسبه شاخص سازگاری[32] |
|
|
گام سه- شاخص تصادفی[33] |
|
|
گام چهار– محاسبه نسبت سازگاری[34] |
با توجه به جدول 5، نسبت ناسازگاری است. ازآن‌جایی‌که این نسبت کمتر از است، در نظرات، سازگاری وجود دارد و اطلاعات جمع‌آوری‌شده براساس ماتریس مقایسات زوجی، سازگار است.
داده‌های سازگارشده و نرمال در ماتریس همسان‌سازی واحدها آورده شده است. جدول6 نتیجۀ نرمال‌سازی این ماتریس را نمایش می‌دهد.
با محاسبۀ وزن آرمان‌های تعریف‌شده از روش میانگین حسابی، میزان درجۀ اهمیت هر کدام از آرمان‌ها مشخص می‌شود. بهطور نمونه وزن آرمان محاسبه‌شده است؛ سپس سایر وزن آرمان‌ها به‌همراه متغیر انحراف هریک در جدول 7 آمده است.
جدول (6) مقادیر نرمال‌شدۀ وزن‌های آرمان‌ها
|
جدول (7) وزن و متغیر انحراف هریک از آرمان‌ها
|
نماد |
آرمان‌های مورد بررسی |
متغیر انحراف مثبت |
متغیر انحراف منفی |
اوزان |
|
|
دارایی‌های ثابت |
|
|
|
|
|
نسبت تسهیلات به سپرده |
|
|
|
|
|
مطالبات از مؤسسات اعتباری و بانک‌ها |
|
|
|
|
|
نقدینگی |
|
|
|
|
|
نرخ رشد دارایی‌ها |
|
|
|
|
|
نسبت کفایت سرمایه |
|
|
|
|
|
سرمایه‌گذاری |
|
|
|
تابع هدف آرمانی در این مقطع از الگوسازی، با توجه به وزن‌های هریک از آرمان‌ها و براساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده و سیاستگذاری مدیران و گروهی از خبرگان تعیین شده است که در آن انحراف‌ها نامطلوب براساس درجۀ اهمیت آن‌ها به حداقل می‌رسد. با توجه به معادلۀ زیر، آرمان نقدینگی اهمیت بیشتری دارد:
|
معادلۀ |
|
یافته‌ها
الگوی پیشنهادی برای بانک آلفا با نرم‌افزار LINGO 11 حل شد و نتایج حاصل در بخش بعدی برای سه سال متوالی بررسی شد. گفتنی است کلیّۀ مقادیر انحراف‌ها از طریق جدول 8 به اصطلاحات فازی متناظر خود تبدیل شده‌اند.
جدول (8) تبدیل مقیاس 11 نقطه‌ای اصطلاحات زبانی به اعداد قطعی، توابع و بازۀ تخصیص داده‌شده
|
توابع تخصیص داده‌شده به اعداد فازی |
بازۀ تعریفی |
اختصاص اعداد قطعی |
اعداد فازی |
اندازۀ کمی مقادیر منتخب |
||
|
فوق‌العاده کم |
||||||
|
به شدت کم |
||||||
|
خیلی کم |
||||||
|
کم |
||||||
|
زیر متوسط |
||||||
|
متوسط |
||||||
|
بالای متوسط |
||||||
|
زیاد |
||||||
|
خیلی زیاد |
||||||
|
به شدت زیاد |
||||||
|
فوق‌العاده زیاد |
با توجه به جدول9 الگوی پیشنهادی برای سال 90 به‌صورت زیر است:
جدول (9) حل الگو برای سال 90
|
آرمان‌ها |
متغیر انحراف مثبت |
متغیر انحراف منفی |
نسبت انحراف مثبت |
نسبت انحراف منفی |
اصطلاحات زبانی برای بررسی انحراف |
|
1. دارایی‌های ثابت |
354/738/5 |
فوق‌العاده زیاد |
|||
|
2. نسبت تسهیلات به سپرده |
898/436 |
فوق‌العاده کم |
|||
|
3. مطالبات از موسسات اعتباری و بانک‌ها |
479/432/1 |
فوق‌العاده کم |
|||
|
4. نقدینگی |
700/424/17 |
فوق‌العاده کم |
|||
|
5. نرخ رشد دارایی‌ها |
240/603/7 |
- |
- |
||
|
6. نسبت کفایت سرمایه |
187/081/2 |
فوق‌العاده کم |
|||
|
7. سرمایه‌گذاری |
303/260 |
فوق‌العاده کم |
1- آرمان دارایی ثابت: با استناد به نتایج حاصل از الگو، این آرمان بهطور کامل تأمین نشده است؛ بنابراین با افزایش میزان دارایی و یا کاهش حقوق صاحبان سهم، بهطور کلی باید به‌میزان تغییر حاصل شود. به بیان دیگر، نسبت انحراف منفی این آرمان، است. طبق جدول 8 این مقدار بین مقادیر قرار دارد؛ بنابراین، وضعیت بحرانی و انحراف "فوق‌العاده زیاد" برای تأمین این آرمان، مدیریت را بر آن می‌دارد تمرکز و توجه زیادی به کاهش آن داشته باشد، در غیر این صورت بانک از سیاستگذاری خود در این بازه دور می‌شود.
2- آرمان تسهیلات به سپرده: با توجه به مقادیر جدول 9 این آرمان به‌میزان برآورده نشده است. برای آنکه این انحراف مثبت به صفر برسد، مدیریت باید از حجم تسهیلات بکاهد و یا میزان سپرده را افزوده کند؛ به بیان ساده‌تر، تسهیلات اعطایی را کمتر و سیاست جذب سپرده را اعمال کند. البته با توجه به اینکه نسبت انحراف مثبت آن به‌گونه‌ای در بازۀ قرار دارد؛ این تغییر استراتژی چندان ضروری به نظر نمی‌رسد؛ چراکه انحراف از آرمان "فوق‌العاده کمی" را به‌خود اختصاص داده است.
3- آرمان مطالبات از مؤسسات اعتباری و بانک‌ها: براساس جدول 9 این آرمان از حالت مطلوب خود به‌میزان مازاد مقدار دارد؛ بدین‌مفهوم که برای اصلاح این وضعیت، باید میزان مطالبات از مؤسسات اعتباری و بانک‌ها کاسته و یا میزان جذب سپرده افزوده شود؛ درنتیجه، بانک آلفا باید استراتژی مبتنی بر وا‌‌خواست مطالبات از مؤسسات اعتباری و بانک‌ها را ارائه کند و یا استراتژی جذب سپرده را در الگوی کار خود قرار دهد؛ ولی با توجه به نسبت انحراف "فوق‌العاده کمی" که این آرمان به‌خود اختصاص داده است، انجام این راهبردها در این شرایط زمانی، زیاد جدی به نظر نمی‌رسد.
4- آرمان نقدینگی: برطبق نتایج حاصل از الگو، آرمان نقدینگی به‌میزان انحراف منفی دارد. بهطور مشخص‌تر بر طبق تعریف نقدینگی، این میزان کمبود باید به‌صورت برآیندی از محل افزایش سپرده و یا کاهش دارایی جبران شود. نسبت انحراف منفی نشان می‌دهد این آرمان، استدلالی مشابه دو آرمان قبل دارد؛ بنابراین انجام استراتژی‌های مبنی بر افزایش نقدینگی با انحراف "فوق‌العاده کم" چندان حیاتی نیست.
5- آرمان نرخ رشد دارایی‌ها: با توجه به محتوای آرمان، کل دارایی‌ها به‌میزان درصد نسبت به سال قبل باید افزوده شود؛ ولی با توجه به جدول 9 این آرمان به‌میزان کسری دارد. افزایش دارایی ثابت، یکی از پیشنهادهای تحقق این آرمان می‌تواند باشد؛ اما این مهم در تناقض با تأمین آرمان نقدینگی است، هرچند که مدیریت در آرمان 1 نیز خواستار افزایش دارایی بود. بهطور کلی مدیر برطبق اولویت‌بندی این آرمان‌ها و وزن هریک از آن‌ها، میان افزایش و یا کاهش دارایی، می‌تواند تعادل برقرارکند.
6- آرمان نسبت کفایت سرمایه: در جدول 9 مشاهده می‌شود که میزان اختلاف این نسبت با حالت مطلوب خود برای بانک آلفا است؛ درنتیجه، برای رفع این انحراف، باید مجموع اقلام دارایی همانند تسهیلات اعطایی، سایر حساب‌ها و اسناد دریافتنی، سرمایه‌گذاری و مشارکت‌ها، دارایی‌های ثابت و سایر دارایی‌ها کاهش و یا سرمایۀ پایۀ بانک (اندوختهها و سود و زیان انباشته) افزایش یابد. البته این تغییرات با توجه به نسبت انحراف منفی ، انحراف "فوق‌العاده کم" محسوب می‌شود.
7- آرمان سرمایه‌گذاری: با توجه به آنکه نسبت سرمایه‌گذاری به حقوق صاحبان سهم، میزان کمتر از آرمان تعیین‌شده است؛ بنابراین مدیران از دو رویکرد می‌توانند استفاده کنند: رویکرد اول، افزایش سرمایه‌گذاری و رویکرد دوم، کاستن حقوق صاحبان سهم است. نسبت انحراف منفی بین بازۀ نشان می‌دهد مدیریت با انحراف "فوق‌العاده کم"ی روبه‌رو است و در شرایط فعلی به تغییر استراتژی نیاز ندارد.
براساس نتایج خروجی از الگوی پیشنهادی، این تحلیل را برای سال‌های 91 و 92 نیز می‌توان انجام داد که بهطور مختصر در جدول‌های 10 و 11 آورده شده است:
جدول (10) حل الگو برای سال 91
|
آرمان‌ها |
متغیر انحراف مثبت |
متغیر انحراف منفی |
نسبت انحراف مثبت |
نسبت انحراف منفی |
اصطلاحات زبانی برای بررسی انحراف |
|
1. دارایی‌های ثابت |
607/714/4 |
متوسط |
|||
|
2. نسبت تسهیلات به سپرده |
820/576/15 |
فوق‌العاده کم |
|||
|
3. مطالبات از مؤسسات اعتباری و بانک‌ها |
217/896/3 |
فوق‌العاده کم |
|||
|
4. نقدینگی |
840/561/14 |
فوق‌العاده کم |
|||
|
5. نرخ رشد دارایی‌ها |
960/699/67 |
- |
- |
||
|
6. نسبت کفایت سرمایه |
573/081/2 |
فوق‌العاده کم |
|||
|
7. سرمایه‌گذاری |
802/578/2 |
خیلی کم |
جدول (11) حل الگو برای سال 92
|
آرمان‌ها |
متغیر انحراف مثبت |
متغیر انحراف منفی |
نسبت انحراف مثبت |
نسبت انحراف منفی |
اصطلاحات زبانی برای بررسی انحراف |
|
1. دارایی‌های ثابت |
730/879/34 |
فوق‌العاده زیاد |
|||
|
2. نسبت تسهیلات به سپرده |
910/359/25 |
به شدت کم |
|||
|
3. مطالبات از مؤسسات اعتباری و بانک‌ها |
080/730/11 |
به شدت کم |
|||
|
4. نقدینگی |
710/990/14 |
فوق‌العاده کم |
|||
|
5. نرخ رشد دارایی‌ها |
500/858/147 |
- |
- |
||
|
6. نسبت کفایت سرمایه |
920/052/97 |
کم |
|||
|
7. سرمایه‌گذاری |
800/650/30 |
فوق‌العاده زیاد |
نتیجه‌گیری و پیشنهادها
بررسی مطالعات پیشین نشان می‌دهد مدیریت دارایی و بدهی، یکی از ابزارهای مدیران در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک است. پژوهش‌های دانشمندانی ازجمله کاسمیدو [19]، گلپنار [14]، بیرگ [1] و نووسکیتا [24] نشان می‌دهد بیشتر تمرکز بر الگوهای قطعی بوده است، درحالی‌که با توجه به وضعیت عدم اطمینان در مدیریت دارایی و بدهی، تصمیم‌گیری بموقع حائز اهمیت خواهد بود.
سیاست‌گذاری‌های مبتنی بر تصمیم‌گیری گروهی چندهدفۀ فازی و تحلیل مدیریت دارایی و بدهی و آرمان‌های اتّخاذشده در قالب اصطلاحات کلامی فازی، راهکارهایی مؤثر برای تصمیم‌گیری در محیط عدم قطعیت است که در این پژوهش در قالب مطالعۀ موردی به آن‌ها اشاره شده است.
تحلیل مدیریت دارایی و بدهی بانک در سه سال متوالی نشان می‌دهد آرمان‌های مدّنظر مدیریت بخصوص برای سال 92 بخوبی تأمین نشده‌اند؛ بدین‌مفهوم که بانک آلفا در سال‌های اولیه، مطابق آرمان‌های تدوین‌شده گام برداشته است؛ اما در سال 92 انحراف‌های زیادی از آرمان‌ها داشته است؛ بنابراین برای بهبود وضعیت بانک آلفا پیشنهاد می‌شود مدیران، استراتژی‌های خود درجهت نیل به آرمان‌ها تغییر دهند و یا هدف‌گذاری آنان به گونه‌ای باشد که روند تغییرات مقادیر ترازنامه را بتواند توجیه کند.
در راستای تحلیل دقیق‌تر انحراف‌ها، توصیه می‌شود مدیران بانک آلفا به راه‌اندازی کمیته‌های مدیریت ریسک و مدیریت دارایی و بدهی اقدام کنند تا با تعامل یکدیگر، ترکیبی بهینه از دارایی‌ها با کمترین ریسک ممکن ایجاد شود. همچنین تهیۀ گزارش‌های مالی سالانه و سایر گزارش‌های مدیریتی در راستای اندازه‌گیری ریسک‌های مرتبط با فعالیت‌های بانکی، به این مهم کمک می‌کند.
با توجه به نتایج فوق، به سایر پژوهشگران پیشنهاد می‌شود از اطلاعات فازی فاصله‌ای و فازی تردیدی در تحلیل مدیریت دارایی و بدهی استفاده کنند. همچنین با پیاده‌سازی الگوی مذکور در سایر بانک‌ها و مؤسسات مالی در بازۀ زمانی بزرگ‌تر، می‌توانند بین آن‌ها تحلیل مقایسه‌ای انجام دهند و انحراف‌ها را نقد و بررسی کنند.
محدودیت‌هایی همانند محرمانه‌بودن اطلاعات و ترس از افشای آن‌ها، ضعف اطلاعات مدیریتی بانک‌های کشور و نبود صورت‌های مالی میان‌‌‌دوره‌‌ای برای استخراج استراتژی‌های موشکافانۀ مدیریتی، موجب شد مدیران، در روند تکمیل پژوهش همکاری کاملی نداشته باشند و به‌همین‌منظور از نام مستعار آلفا استفاده کردند.
)