Modeling Performance of Financial System Using System Dynamics Approach: A Case Study on a Sand and Gravel Firm

Document Type : Research Paper

Authors

1 Associate Professor, Department of Management, Faculty of Economics, Social Sciences and Management, University of Shiraz, Shiraz, Iran

2 Ph.D. Student, Department of Management, Faculty of Economics, Social Sciences and Management, University of Shiraz, Shiraz, Iran

3 M.Sc. in Accounting, Accounting Department, Faculty of Management and Accounting, Azad University of Ghaenat, Ghaenat, Iran

Abstract

Financial performance measurement has been known as an important tool for assessing and guiding strategies, projects, and strategic decisions of organizations. Since assessment of financial performance is multidimensional, dynamic, and time-dependent, system dynamics approach is used in this study. Considering a 15-year horizon, this study, using this approach and application Vensim DSS software models and simulates the performance of the financial system of a sand and gravel firm (private joint stock company) which is going to increase its productive capacity. The main purpose of this study is to assess and analyze the investment project for increasing productive capacity and its cost effectiveness. On the other hand, receivable and payable accounts are analyzed and assessed to improve the performance of the financial system. The results suggest that increasing the productive capacity is affordable project. Further, aggressive and moderate scenarios for management of receivable and payable accounts in current situation and conservative and moderate scenarios in increasing productive capacity situation lead to an increase in the financial system variables. Financial experts can use this model as a tool for supporting the company’s development programs and for managing the performance of its financial system.

Keywords

Main Subjects

Full Text

مقدمه

 

در محیط رقابتی امروزه، به‌دلیل کمیابی منابع، مدیریت و ارزیابی عملکرد، نقش حیاتی در بقا، رشد و موفقیت واحدهای اقتصادی دارد. سازمان‌ها برای فراهم‌آوردن بازخورد به مدیران دربارۀ نیل به اهداف راهبردی، رقابت بهتر، حفظ و پشتیبانی از مشتریان و سهامداران، به ارزیابی و سنجش عملکرد متکی هستند ]14[. یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین رویکردهای ارزیابی عملکرد شرکت‌ها، ارزیابی عملکرد مالی است [10[. درواقع، عملکرد بهینۀ سیستم‌های اقتصادی و مالی هر سازمان به بخش مالی کارا و قدرتمند وابسته است [22[. سنجش عملکرد مالی براساس شاخص‌های متعدد مالی، ابزار مهمی برای ارزیابی و هدایت راهبردها، پروژه‌ها و تصمیم‌های راهبردی سازمان‌ها شناخته شده است. پژوهش‌های بسیاری در زمینۀ شاخص‌های مالی و نحوۀ تأثیرگذاری آنها در عملکرد و سلامت مالی انجام شده است که بیشتر آنها از تحلیل‌های روند خطی نظیر رگرسیون، برای تعیین میزان تأثیرگذاری شاخص‌ها در عملکرد مالی استفاده کردند. جهانی‌شدن و شرایط رقابتی کسب و کار و تغییرات اقتصادی، جستجو برای رویکردهای جدید را برای ارزیابی عملکرد مالی شرکت ضروری کرده است. به‌علاوه، از آنجا که ارزیابی عملکرد مالی، ابعادی چندگانه و ماهیتی پویا و وابسته به زمان دارد، ارزیابی معمولی آن، نمی‌تواند جنبه‌های مختلف عملکرد را در طول زمان نشان دهد. یکی از روش‌های مدرن و ابتکاری که برای درک و پیش‌بینی رفتار سیستم‌های پیچیده، نظیر سیستم‌های مالی شناخته شده است، رویکرد پویایی‌شناسی سیستمی است که با درنظرگرفتن روابط علت و معلولی میان متغیرها و نحوۀ تأثیرگذاری آنها در هم، نقش کلیدی در مطالعه و پیش‌بینی رفتارهای سیستم فراهم می‌کند. این رویکرد، روشی مفید و ابتکاری برای تحلیل ساختار و رفتار سیستم‌های پیچیدۀ اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است که در دنیای واقعی، رفتار غیرخطی دارند. پویایی‌شناسی سیستمی، براساس تفکر سیستمی، توجه به روندها، آثار بازخوردی میان متغیرها در طول زمان و بررسی تأخیرها به درک، شناسایی و تبیین رفتارهای غیرخطی سیستم‌های پیچیده و چگونگی تعامل میان پارامترها کمک می‌کند. از آنجا که ارزیابی عملکرد مالی، ابعادی چندگانه، ماهیتی پویا و وابسته به زمان دارد، ضرورت به‌کارگیری رویکرد سیستمی و درنظرگرفتن روابط علّی و معلولی میان پارامترهای سیستم مالی احساس می‌شود. سنجش عملکرد مالی براساس شاخص‌های متعدد مالی، ابزار مهمی برای ارزیابی و هدایت راهبردها، پروژه‌ها و تصمیم‌های راهبردی سازمان‌ها شناخته شده است. این پژوهش می‌کوشد عملکرد سیستم مالی شرکت تولیدکنندۀ شن و ماسه را تحلیل و پیش‌بینی کند که قصد افزایش ظرفیت تولیدی از 360 به 504 تن در سال را دارد. براساس این، با توجه به برنامه‌ریزی نرخ افزایش ظرفیت تولیدی از 10 تا 40 درصد، رفتار پارامترهای سیستم مالی در افق زمانی 15ساله از سال 1391 تا 1404 شبیه‌سازی شده است. درواقع، هدف از انجام این پژوهش، الگوسازی و شبیه‌سازی روند حرکتی متغیرهای کلیدی سیستم مالی نظیر درآمد مالیاتی، سود خالص، حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، جریان نقدی، خالص سرمایه در گردش و ارزش فعلی خالص در سیاست‌های سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولیدی است تا مقرون به صرفه بودن پروژۀ افزایش ظرفیت تولیدی مشخص شود. مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی از طرفی نیز نقش کلیدی در عملکرد سیستم مالی دارد. تأثیرگذاری استراتژی‌های مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی در وضعیت‌های ظرفیت تولیدی فعلی و افزایش ظرفیت تولیدی تحلیل و بررسی می‌شود تا مشخص شود چه سیاست‌هایی به بهبود عملکرد سیستم مالی منجر می‌شود.

درواقع، هدف از این پژوهش، ارزیابی مقرون به صرفه بودن افزایش ظرفیت تولیدی نسبت به ظرفیت فعلی شرکت و شناخت سناریوهای مناسب برای بهبود عملکرد سیستم مالی است. از آنجا که برنامه‌های توسعه‌ای شرکت در زمرۀ تصمیم‌های استراتژیک واقع شده است، درک و پیش‌بینی عملکرد سیستم مالی براساس متغیرهای متعدد، نقش کلیدی در موفقیت تصمیم‌های راهبردی سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولیدی شرکت دارد. به‌علاوه، مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، نقش بارزی در پیشبرد چنین تصمیم‌هایی فراهم می‌کند. در این راستا، با استفاده از رویکرد پویایی‌شناسی سیستمی و به‌کارگیری الگوی حالت و نرخ، عملکرد سیستم مالی شرکت شن و ماسه برای ارزیابی و تحلیل پروژۀ سرمایه‌گذاری بر ظرفیت تولیدی و بررسی مقرون به صرفه بودن آن الگوسازی و شبیه‌سازی می‌شود. برای بهبود عملکرد سیستم مالی، سناریوهای مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی تحلیل و ارزیابی می‌شود.

دربارۀ موضوع اشاره‌شده و ارزیابی عملکرد سیستم مالی، مطالعاتی در داخل کشور به لحاظ غیرسیستمی و صرفاً غیرپویا انجام شده است. علاوه بر این  در ارتباط با به‌کارگیری رویکرد پویایی‌شناسی سیستمی در حوزۀ سیستم‌های مالی، مطالعات خارجی متعددی انجام شده است که بیشتر آنها، عملکرد سیستم مالی را با تمرکز بر مدیریت نقدینگی بررسی کرده‌اند. گفتنی است برای ارزیابی عملکرد سیستم، مالی شاخص‌های متعددی وجود دارد که با توجه به ارزیابی و تحلیل پروژه‌های سرمایه‌گذاری بر ظرفیت تولیدی شرکت، پارامترهایی نظیر جریان نقدی، سود خالص، خالص سرمایه در گردش، ارزش فعلی خالص و ... بررسی می‌شود؛ از این‌رو، در اینجا به برخی از مطالعات انجام‌شده دربارۀ ارزیابی عملکرد سیستم مالی اشاره می‌شود:

شحاته[1] (1997) الگویی را برای ارزیابی عملکرد سیستم مالی براساس شاخص‌های نقدینگی الگوسازی و شبیه‌سازی کرده است. وی نشان داد سیاست‌های مدیریت حساب‌های جاری، نقش کلیدی در جریان‌های نقدی دارد ]27[. روی و ساروچ[2] (1997) عملکرد مالی یک شرکت فولاد را براساس رویکرد پویایی‌شناسی سیستم‌ها ارزیابی کردند. برای افزایش عملکرد شرکت در سودآوری، روش‌هایی نظیر کاهش 5 درصد سطح موجودی به‌طور سالانه، کاهش هزینه‌های تولید، اثر افزایش قیمت فروش به کمک الگوی پیشنهادی شبیه‌سازی شده است و تأثیر این شاخص‌ها در نسبت‌های نقدینگی، سودآوری و نسبت بازگشت سرمایه اندازه‌گیری شد [25[. گواز و لوکو[3] (2000)، براساس تفکر سیستمی، سیستم‌های مالی را تحلیل کردند. آنها تأکید کردند که تحلیل عملکرد مالی واحدهای اقتصادی براساس تفکر سیستمی، نقش کلیدی در بقا، رشد و موفقیت آنها دارد. در الگوی پویای طراحی‌شده، چهار متغیر کلیدی بازده حقوق صاحبان، نسبت سود بر هزینه‌های سرمایه‌ای، دارایی بر بدهی‌ها و حاشیۀ سود خالص بررسی شده است [11[. چن[4] و همکاران (2001) عوامل مالی نظیر حاشیۀ سود، سود خالص و بازگشت کل دارایی را به‌عنوان معیارهایی برای بهبود عملکرد و بهره‌وری شرکت‌های تولیدی در تایوان به کار گرفتند [7[.

وانگ[5] (2002) در ارزیابی عملکرد سیستم مالی نشان داد ارتباط منفی و معناداری بین متغیر دورۀ تبدیل وجه نقد و سودآوری وجود دارد؛ یعنی مدیریت نقدینگی متهورانه با کاهش دورۀ تبدیل وجه نقد، به بهبود عملکرد مالی شرکت منجر می‌شود ]35[. ائلجلی[6] (2004) در ارزیابی عملکرد سیستم مالی بر اهمیت مدیریت نقدینگی تأکید کرده است. سود عملیاتی خالص به‌عنوان معیار سودآوری و چرخه نقدینگی به‌عنوان معیار نقدینگی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد مدیریت مدت‌زمان حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، نقش بسزایی در بهبود عملکرد سیستم مالی دارد [8[. خایم[7] (2007) با توسعۀ دیاگرام‌های علّی، حالت و جریان، عملکرد سیستم مالی را براساس شاخص‌های نقدینگی الگوسازی و شبیه‌سازی کرده است. در این پژوهش تأکید می‌شود که حداقل دو نسبت نقدینگی باید در صندوق‌های بازنشستگی حفظ شود: نخست، نسبت نقدینگی که نشان‌دهندۀ سرمایه در گردش است که سطح مطلوب نقدینگی را برای پوشش‌دادن هزینه‌های جاری نشان می‌دهد و دیگری، نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام است [6[. سریجاریا[8] (2008)، سیستم مالی ادارۀ امنیت سلامت ملی را براساس رویکرد پویایی‌شناسی سیستم‌ها الگوسازی و شبیه‌سازی کرد. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی عملکرد براساس نتایج به‌دست‌آمده از رویکردهای پویایی‌شناسی سیستمی و رگرسیون است. نتایج پژوهش وی نشان داد رویکرد پویایی‌شناسی سیستم‌ها نسبت به رگرسیون نتایج دقیق‌تری ارائه می‌دهد و ابزار مفیدی برای تحلیل سیستم‌های پیچیده به شمار می‌آید [30[. سوبل[9] و همکاران (2009) ارزش فعلی خالص سود را به‌عنوان معیاری برای ارزیابی عملکرد مالی به کار بردند [29[. العظمی[10] و همکاران (2010) ارزش فعلی خالص جریان نقدی را معیاری برای ارزیابی عملکرد مالی کسب و کارها معرفی کردند [34[. نوبانی و الهاجر[11] (2009) ارتباط مدیریت سرمایه در گردش، عملکرد شرکت و فعال‌سازی گردش نقدی را بررسی کردند. نتایج پژوهش آنها نشان داد مدیران با کوتاه‌کردن دورۀ تبدیل وجه نقد و مدت‌زمان مطالبۀ حساب‌های دریافتنی می‌توانند سودآوری شرکت را افزایش دهند. کوتاه‌کردن دورۀ تبدیل موجودی و طولانی‌کردن دورۀ سررسید حساب‌های پرداختنی نیز موجب کاهش سوددهی و خالص جریان نقدی شرکت می‌شود [21[. هو و همکاران[12] (2011) برای الگوسازی و شبیه‌سازی عملکرد سیستم مالی پروژه‌های ساخت و ساز در چین از رویکرد پویایی‌های سیستمی استفاده کردند. نتایج تحلیل آنها نشان داد تأخیر در پرداخت بدهی توسط مشتریان و به تعویق افتادن پرداخت‌ها به تأمین‌کنندگان و کارگران به کاهش شاخص‌های مالی نظیر نقدینگی و سوددهی منجر می‌شود [13[. پترسون و بلان[13] (2012) رویکرد پویایی‌های سیستم را برای ارزیابی عملکرد سیستم مالی در بانکداری ذخیرۀ کسری به کار بردند. آنها معتقدند بسیاری از نوسان‌های موجود در سیستم بانکداری با تقاضای سفته‌بازان ایجاد نمی‌شود؛ بلکه با ساختار داخلی سیستم مالی حاصل می‌شود. نتایج پژوهش نشان داد زمان تصفیه حساب وام‌ها، سپرده و تبدیل نقدینگی به وام  به ایجاد نوسان در شاخص مالی خالص جریان نقدی منجر می‌شود و نرخ ذخیرۀ پولی، نقش مهمی در حفظ ثبات سیستم مالی بانک دارد [24[. نایر و ریگز[14] (2013) با استفاده از رویکرد پویایی‌شناسی سیستمی، سیستم مالی شرکت تولیدکنندۀ قطعات الکتریکی را براساس متغیرهای کلیدی نظیر صورت‌حساب‌های دریافتنی، خالص جریان نقدی و درآمد ناخالص، ارزش فعلی خالص و ... الگوسازی و شبیه‌سازی کردند ]20[. مبارکی و همکاران (2013) ارتباط مدیریت سرمایه در گردش و عملکرد مالی شرکت‌های مواد غذایی و مواد شیمیایی را بررسی کردند. نتایج آنها نشان داد ارتباط معناداری بین زمان تصفیۀ بدهی‌ها و حساب‌های دریافتنی، قدرت پرداخت بدهی و سودآوری شرکت وجود دارد [19[. حلاوه[15] و همکاران (2013) پروژه‌های ساخت و ساز در مرحلۀ قبل از فاز سرمایه‌گذاری را ارزیابی مالی کردند. آنها تأکید کردند ارزیابی عملکرد مالی، نقش مهمی در کاهش ریسک پروژه‌های سرمایه‌گذاری دارد. آنها براساس یک برنامۀ پیشنهادی به زبان کامپیوتری کدگذاری‌شده، پروژه‌های ساخت و ساز، قبل از سرمایه‌گذاری را ارزیابی مالی کردند. نتایج آنها در یک صنعت ساخت و ساز کشور در حال توسعه، نشان‌دهندۀ اعتبار برنامه برای ارزیابی مالی طراحی شده است. ارزش فعلی خالص، معیاری برای ارزیابی عملکرد مالی معرفی شده است [12[. الشاطی [16](2015) نشان داد سیاست‌های مدیریت حساب‌های دریافتنی نظیر مدت‌زمان تعیین‌شده برای وصول، تأثیر زیادی در خالص جریان نقدی دارد [4[. آذر[17] (2015) عملکرد سیستم مالی شرکت‌های برق هند را ارزیابی کرد. نسبت بازگشت سرمایه به‌عنوان معیاری برای ارزیابی عملکرد مالی در نظر گرفته شده است و اثر سایر متغیرها نظیر نسبت‌های جاری، آنی و بدهی در آن بررسی شد [5[. سیولاینن[18] و همکاران (2016) عملکرد مالی پروژه‌های سرمایه‌گذاری را در صنعت فولاد ارزیابی کردند. در الگوی پویای پیشنهادی، متغیرهایی نظیر جریان‌های نقدی، ارزش فعلی خالص جریان، نرخ تنزیل و نسبت بدهی منظور شده است [26[. آبور[19] (2017) شاخص‌هایی نظیر نرخ تنزیل و ارزش فعلی خالص را معیارهای اساسی برای ارزیابی عملکرد مالی پروژه‌های سرمایه‌گذاری معرفی کرد [1[. تربونو[20] و همکاران (2017) برای ارزیابی پروژه‌های سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد، به اهمیت ارزیابی عملکرد مالی اشاره کردند و بدین‌منظور از شاخص‌های نسبت سودهی، نرخ تنزیل، مدت‌زمان بازگشت سرمایه و ارزش فعلی خالص استفاده شد [32[. پدرام و همکاران (1387) سیستم مالی بانک را الگوسازی کردند. نتایج پژوهش آنها نشان داد مدیریت و پیش‌بینی جریان‌های نقدینگی به تعیین شکاف جریان‌های نقدینگی منجر می‌شود. براساس این، بانک‌ها در پرداخت تعهداتشان توانمندتر می‌شوند و سریع‌تر به درخواست وام مشتریان پاسخ می‌دهند [23[. البرزی و همکاران (1389) عملکرد مالی طرح‌های سرمایه‌گذاری را در سیستم بانکی ارزیابی کردند. ارزش فعلی خالص به‌عنوان معیاری برای ارزیابی مالی به کار گرفته شد [3[. البرزی و همکاران (1393) جریان‌های نقدی سیستم مالی شرکت‌های بازرگانی را براساس رویکرد پویایی‌شناسی سیستم ارزیابی کردند. نتایج این پژوهش نشان داد مدیریت حساب‌های دریافتنی، نقش اساسی در عملکرد سیستم مالی دارد. سناریوهای مدیریت حساب‌های پرداختنی بررسی نشده است. نتایج پژوهش آنها نشان داد استراتژی محافظه‌کارانۀ مدیریت حساب‌های دریافتنی، تأثیر بیشتری در افزایش خالص جریان نقدی دارد [2[. جعفریان و محسنی (1393) ارزش خالص فعلی سود خالص را به‌عنوان معیار کلیدی برای ارزیابی عملکرد پروژه‌های سرمایه‌گذاری به کار بردند [15[. منصوری و باقری (1394) عملکرد مالی و رتبه‌بندی شرکت‌های دارویی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادر تهران را با استفاده از الگوی ترکیبی تحلیل سلسله‌مراتبی فازی و ویکور ارزیابی کردند. بدین‌منظور، نسبت‌های نقدینگی و سودآوری به‌عنوان معیاری برای ارزیابی عملکرد مالی بررسی شدند [16[.

همانگونه که پیش‌تر عنوان شد، نایر و ریگز (2013) پویایی‌های سیستم مالی را براساس رویکرد پویایی‌شناسی سیستمی الگوسازی و شبیه‌سازی کردند. آنها عملکرد سیستم مالی یک شرکت فرضی تولیدکنندۀ قطعات الکتریکی، در سناریوهای افزایش ظرفیت تولیدی تحلیل کرده‌اند. رفتار متغیرهای کلیدی نظیر خالص جریان نقدی، ارزش دفتری، بدهی، حساب‌های دریافتنی در هر سناریو شبیه‌سازی شده است. به‌دلیل فرضی‌بودن سیستم مالی شرکت، تنها روند 5 سال آیندۀ شبیه‌سازی ارزیابی شده است و به‌دلیل نبود اطلاعات واقعی، مبنایی برای مقایسۀ مقرون به صرفه بودن پروژۀ سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولیدی وجود ندارد. درواقع، صرفاً با ارائۀ نمودار جریان-حالت و شبیه‌سازی مقداری، رفتار متغیرها را در طول زمان نمایش داده‌اند و بدون انجام آزمون‌های اعتبارسنجی ازجمله آزمون‌های بسیار مهم تحلیل حساسیت[21]، بررسی رفتار مجدد[22]، آزمون مقادیر فرین[23] و سایر آزمون‌های مربوط است؛ در حالی که برای بررسی آزمون رفتار مجدد علاوه بر روش ترسیمی بررسی روندها، آماره‌های متفاوتی محاسبه و ارائه شده است[24]. این آماره‌ها برای بررسی رفتار متغیرهای شبیه‌سازی‌شده با واقعیت انجام‌شده است. آزمون تحلیل حساسیت نیز برای شناسایی متغیرهای با اثرگذاری زیاد و کم و شناسایی نقاط اهرمی الگو محاسبه و نمایش داده‌شده است که در سناریوسازی و پیشنهاد سیاست‌های بهبود بسیار حائز اهمیت است. نکتۀ مهم دیگر این است که با توجه به درنظرگرفتن سیستم مالی شرکت شن و ماسه، متغیرهای کلیدی دیگری نظیر حساب‌های پرداختنی، خالص سرمایه در گردش و نسبت بازگشت درآمد سرمایه‌ای در الگوسازی سیستم مالی لحاظ شده است. گفتنی است پژوهش‌های بسیار کمی در داخل کشور در حوزۀ الگوسازی و شبیه‌سازی سیستم مالی و بررسی عملکرد آن براساس رویکرد پویایی‌شناسی سیستم انجام شده است؛ به‌طور نمونه، البرزی و همکاران (1394) عملکرد سیستم مالی را براساس مدیریت جریان نقدی شرکت‌های بازرگانی بررسی کردند. در مطالعۀ حاضر، براساس سناریوهای مدیریت حساب‌های دریافتنی، وضعیت جریان‌های نقدی شرکت‌های بازرگانی را به‌طور فرضی، به‌خوبی شبیه‌سازی کردند. گفتنی است سناریوهای مدیریت حساب‌های پرداختنی، ارزیابی نشده است و بدون انجام آزمون‌های اعتبارسنجی است؛ بنابراین، این پژوهش با توجه به شکاف‌های ذکرشده در مطالعات نایر و ریگز (2013) و البرزی و همکاران (1394) مقرون به صرفه بودن سرمایه‌گذاری را برای افزایش ظرفیت تولیدی نسبت به ظرفیت فعلی شرکت و شناخت سناریوهای مناسب را برای بهبود عملکرد سیستم مالی ارزیابی می‌کند. از آنجا که پروژه‌های سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولیدی شرکت در زمرۀ تصمیم‌های استراتژیک واقع شده است، درک و پیش‌بینی عملکرد سیستم مالی براساس متغیرهای متعدد، نقش کلیدی در موفقیت تصمیم‌های راهبردی سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولیدی شرکت دارد. به‌علاوه، مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، نقش بارزی در پیشبرد چنین دارد. علاوه بر این، گفتنی است، پویایی‌شناسی‌های سیستمی[25] برای شناسایی و تبیین رفتار غیرخطی سیستم‌های پیچیده و چگونگی تعامل آنها با یکدیگر مطرح شد ]17، 18[. خروجی شبیه‌سازی سیستم‌ها با رویکرد پویایی‌های سیستم، طراحی سیاست‌های مؤثر در عملکرد برای دستیابی به سطوح بالای کارایی است. یک نظریۀ بنیادی حاصل از رویکرد پویایی‌های سیستمی، این است که ساختار هر سیستم، رفتار دینامیکی آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. رویکرد پویایی‌های سیستم بر مبنای تفکر سیستمی کمک می‌کند از نحوۀ تفکر و برخورد سنتی و ایستا با مسائل و مشکلات پرهیز شود و در این راستا، کوشش می‌شود با رویکرد و تفکر سیستمی و با درنظرگرفتن روابط مؤثر بین عوامل شناخته‌شدۀ متعدد، از تأثیر عوامل در یکدیگر چشم‌پوشی نشود تا درنهایت، با تغییر در ارتباطات و یا تغییر یک یا چند عامل، مسأله را بتوان حل و سیستم را به سمت مدّنظر هدایت کرد. درحقیقت، در رویکرد پویایی‌های سیستم، برخلاف دیگر رویکردها، برای تحلیل سیستم، علاوه بر شکست سیستم به زیرسیستم‌های آن، از ترکیب زیرسیستم‌ها و کشف ارتباطات نهان آنها نیز استفاده می‌شود [9[. پویایی‌شناسی سیستمی با تمرکز بر فرایند بازخور و روابط علّی و معلولی[26]، می‌تواند روابط بین سیستم‌های مختلف را بشناسد و تبیین کند. در الگوهای ریاضی، امکان ویرایش سنجه‌های کیفی وجود ندارد؛ اما در الگوهای پویا، با نوشتن معادلات غیردقیق برای متغیرهای کیفی و شبیه‌سازی عددی آن، تأثیر این متغیرها در کل سیستم می‌تواند در نظر گرفته شود [28[.

 

روش پژوهش

با توجه به کاربرد الگوی پویایی‌شناسی سیستمی در کاربرد مسائل مختلف، استرمن (2000) برای اجرای این روش 5 مرحله را پیشنهاد می‌کند که عبارتند از:1. بیان مسأله و افق پژوهش، 2. تعریف متغیرهای کلیدی و تعریف روابط علّی و معلولی بین متغیرها، 3. طراحی نمودارهای پویایی‌های سیستم و تعیین وضعیت متغیرهای نرخ و حالت، 4. شبیه‌سازی و اعتبارسنجی نتایج الگو و 5. ارزیابی سیاست‌ها و عملکردها (سناریوسازی) ]31[؛ از این‌رو، با توجه به هدف این مطالعه کوشش شده است از الگوی پیشنهادی استرمن (2000) استفاده شود.

افق، متغیرهای کلیدی و روابط علّی و معلولی پژوهش: با توجه به موضوع پژوهش و الگوی پویایی‌شناسی سیستم، افق زمانی در نظرگرفته‌شده، یک دورۀ 15 ساله است که از سال 91 (با توجه به موجودبودن اطلاعات واقعی در سال 1391 تا 1395) شروع و تا سال 1404 ادامه می‌یابد که شبیه‌سازی از سال 1395 آغاز می‌شود. مرز مفهومی الگو، بررسی متغیرهایی نظیر خالص جریان نقدی، سود خالص و ارزش فعلی خالص و خالص سرمایه در گردش است که با توجه به آثار متغیرهایی نظیر نرخ افزایش ظرفیت تولیدی و مدیریت جریان نقدی، سیاست‌گذاری‌های لازم انجام می‌پذیرد. در این راستا، متغیرهای متعددی در الگوی این مطالعه به کار رفته است که به تفکیک متغیرهای درون‌زا و برون‌زا به‌شرح جدول شمارۀ یک است.

 

 

جدول (1) معرفی متغیرهای استفاده‌شده در الگوی سیستمی پژوهش

ردیف

متغیر

ردیف

متغیر

فارسی

لاتین

نوع

فارسی

لاتین

نوع

1

سفارش‌های در دست اقدام

Backlog

درون‌زا

20

پس‌انداز

Deposit

درون‌زا

2

نرخ افزایش ظرفیت

Increase Rate

برون‌زا

21

خالص‌سرمایه در گردش

Net Working Capital

درون‌زا

3

ظرفیت

Capacity

برون‌زا

22

خالص جریان نقدی

Net Cash Flow

درون‌زا

4

انبار

Inventory

درون‌زا

23

نرخ تنزیل

Discount Rate

برون‌زا

5

نرخ تولید مورد انتظار

Exp. Production Rate

برون‌زا

24

نرخ بازگشت سرمایه

Return Rate

برون‌زا

6

حساب‌های دریافتنی

Receivable Bills

درون‌زا

25

درآمد سرمایه‌ای

Investment Rate

درون‌زا

7

نسبت فروش غیرنقدی

Sales of non-cash Ratio

برون‌زا

26

ارزش فعلی خالص سود

NPV Net Income

درون‌زا

8

فروش نقدی

Sales of Cash

درون‌زا

27

ارزش فعلی خالص جریان نقدی

NPV Cash Flow

درون‌زا

9

حساب‌های پرداختنی

Payable Bills

درون‌زا

28

حداقل سطح مطلوب پول

Desired Balance Cash

برون‌زا

10

نسبت پرداخت غیرنقدی

Payments of non-cash Ratio

برون‌زا

29

جریان نقدی ورودی

Inflow

درون‌زا

11

پرداخت نقدی

Payments of Cash

درون‌زا

30

جریان نقدی خروجی

Outflow

درون‌زا

12

هزینه تولید محصول

Production Cost

درون‌زا

31

درآمد مالیاتی

Taxable Income

درون‌زا

13

هزینۀ بازاریابی

Marketing Cost

درون‌زا

32

سود خالص

Net Income

درون‌زا

14

هزینۀ تبلیغات

Advertising Cost

درون‌زا

33

مالیات

Tax

درون‌زا

15

مدت‌زمان مطالبه حساب‌های دریافتنی

Receipt Delay

برون‌زا

34

سود شرکا

Divided

درون‌زا

16

مدت‌زمان پرداخت حساب‌های پرداختنی

Payment Time

برون‌زا

35

مخارج سرمایه‌ای

Capital Expenditure

درون‌زا

17

نرخ سوخت‌شدن حساب‌های دریافتنی

Losses Rate

درون‌زا

36

مدت‌زمان پوشش هزینه‌ها

Time Cover Cost

برون‌زا

18

بدهی

Debt

درون‌زا

37

استهلاک مالیاتی

Tax Depreciation

دورن‌زا

19

ارزش دفتری

Book Value

درون‌زا

38

بهرۀ پرداختی

Interest Payments

درون‌زا

 

 

اساس الگوسازی به روش پویایی‌های سیستمی، پوشش و نمایش فرایند بازخورد است که در این روش فرض می‌شود رفتار سیستم براساس شبکۀ به‌هم‌پیوسته‌ای از حلقه‌های بازخور تعیین می‌شود. براساس این، هر رابطۀ علّی می‌تواند به‌صورت مثبت (حلقه‌های تقویت‌کننده[27]) یا منفی (حلقه‌های متعادل‌کننده[28]) در سیستم اثرگذار باشد؛ بنابراین برای تبیین ارتباط بین متغیرها در روش پویایی‌شناسی سیستمی، ابتدا ارتباط این متغیرها براساس روابط علت و معلولی در نمودار (شمارۀ یک) نشان داده می‌شود؛ سپس برای انجام عملیات شبیه‌سازی، این متغیرها در قالب متغیرهای نرخ و حالت گروه‌بندی می‌شوند. در نمودار شمارۀ یک، کل الگوی علت و معلولی در یک نگاه نشان داده شده است. حلقه‌های با علامت  را حلقه‌های منفی یا حلقه‌های تعادلی و حلقه‌های با علامت  را حلقه‌های مثبت یا حلقه‌های تقویت‌کننده می‌نامند.

 

 

 

نمودار (1) الگوی علت و معلولی پژوهش

 


طراحی نمودار پویایی‌های سیستم و تعیین وضعیت متغیرهای نرخ و حالت: با توجه به روابط بین متغیرها، در این مرحله، ارتباط سیستمی کلیّۀ متغیرهای تعریف‌شده در قالب روابط علت و معلولی و نیز  وضعیت هر متغیر در نمودار پویایی‌های سیستم (نمودار شمارۀ دو) مشخص می‌شود. متغیرهای استفاده‌شده در این الگو به سه گروه تقسیم می‌شوند: الف- متغیرهای حالت[29]: این متغیرها نشان‌دهندۀ انباشت در یک دورۀ زمانی هستند و در طول زمان براساس متغیر نرخ، افزایش و یا کاهش می‌یابند؛ مانند متغیر خالص جریان نقدی و حساب‌های دریافتنی و پرداختنی؛ ب- متغیرهای نرخ[30]: این متغیرها، تعیین‌کنندۀ متغیرهای حالت در سیستم هستند؛ مانند متغیر نرخ سرمایه‌گذاری، استهلاک مالیاتی، جریان‌های نقدی ورودی و خروجی؛ ج- متغیرهای کمکی[31]: این متغیرها حاوی متغیرهای دیگر است و مقدار آنها از مقدار متغیرها در دوره‌های زمانی قبل مستقل است؛ مانند متغیر فروش نقدی، سود خالص و درآمد سرمایه‌گذاری.

 

 

 

نمودار (2) الگوی سیستمی جریان و حالت پژوهش

 

یافته‌ها


شبیه‌سازی و اعتبارسنجی الگوی پژوهش: پس از تعریف روابط بین متغیرها، اعتبار الگوی طراحی‌شده ارزیابی شد تا از عملکرد مطلوب آن اطمینان حاصل شود. برای الگوسازی رفتار متغیرهای الگوی پژوهش، داده‌های لازم با مصاحبه از شرکت مدّنظر به دست آمد و سپس در قالب روابط ریاضی، ارتباط بین متغیرها برقرار شد. برای اطمینان از اعتبار عملکرد الگو و روابط تعریف‌شده، آزمون‌های متعددی با نرم‌افزار Vensim DSS انجام شد که نتایج آنها به‌شرح زیر است:

آزمون رفتار مجدد: هدف از این آزمون، مقایسۀ نتایج شبیه‌سازی با داده‌های واقعی برای اطمینان از صحت عملکرد رفتار الگو است؛ به عبارت دیگر، در این حالت، رفتار شبیه‌سازی‌شده برای الگو بازتولید می‌شود تا با داده‌های واقعی مقایسه شود. همانگونه که در نمودارهای شمارۀ سه و چهار ملاحظه می‌شود، اطلاعات واقعی و نتایج شبیه‌سازی متغیرهای خالص جریان نقدی و پس‌انداز در سال‌های 1391 تا 1395 نشان داده شده است. این نمودارها نشان می‌دهد رفتار متغیرهای مدّنظر به‌خوبی شبیه‌سازی شده است.

 

 

   

نمودار (3) آزمون رفتار مجدد پس‌انداز

نمودار (4) آزمون رفتار مجدد خالصجریان نقدی

 


آزمون محاسبۀ میزان خطا: علاوه بر بازتولید رفتار الگو برای اطمینان از نتایج شبیه‌سازی‌شده، خطای متغیرهای کلیدی نیز براساس روش‌های زیر محاسبه شد:

الف. حداقل خطای مجذورات (RMSPE)[32]: براساس این شاخص، هرچه میزان تفاوت بین داده‌های واقعی و شبیه‌سازی‌شده کمتر باشد، به نتایج شبیه‌سازی بیشتر می‌توان اعتماد کرد. میزان خطا در این روش براساس رابطۀ شمارۀ یک محاسبه می‌شود.

(1)

  

در این فرمول:  نتایج شبیه‌سازی متغیر الگو،  داده‌های واقعی،  نشان‌دهندۀ تعداد مشاهدات است. براساس این، هرچه میزان RMSPE به صفر نزدیک‌تر باشد، به مفهوم خطای کمتر و نزدیک‌بودن به 100 درصد نیز نشان‌دهندۀ خطای بالا است ]30[.

ب. شناسایی ریشه‌های خطا: روش دیگر برای سنجش انحراف مقادیر شبیه‌سازی شده از داده‌های واقعی، محاسبۀ UT[33] است که براساس رابطۀ شمارۀ دو به دست می‌آید.

(2)

  

 

مقدار UT همواره بین صفر و یک خواهد بود و هرچه این مقدار به صفر نزدیک‌تر باشد، مقادیر شبیه‌سازی‌شده و واقعی، انحراف کمتری از یکدیگر دارند. با توجه به اهمیت خطا در پیش‌بینی، شناخت منابع خطا و کاهش آن می‌تواند در افزایش اعتماد به نتایج الگو بسیار مؤثر باشد. تیل (1996) ریشه‌های خطا را ناشی از سه عامل می‌داند: 1. خطای مبنا[34]: زمانی که خروجی‌های الگو با داده‌ها با هم سنخیت نداشته باشند که به آن خطای سیستماتیک می‌گویند. 2. خطای انحراف[35]: زمانی که واریانس‌های داده‌های واقعی و شبیه‌سازی با هم تفاوت زیادی داشته باشند و 3. خطای نابرابری کوواریانس‌ها[36]: زمانی که نتایج الگو و داده‌ها با هم همبستگی نداشته باشند که دراصطلاح، خطای غیرسیستماتیک نامیده می‌شود ]33[. برای محاسبه ریشه‌های خطا از رابطۀ شمارۀ سه استفاده می‌شود:

(3)

  

 

در حالت بهینه، هرچه میزان خطای سیستماتیک و غیرسیستماتیک کمتر شود، به مفهوم صحت عملکرد الگوی شبیه‌سازی است؛ به عبارت دیگر، در حالت ایدئال  و  خواهد شد و مجموع این خطاها باید برابر یک باشد ]31[. متغیرهای فوق با روابط شمارۀ چهار، پنج و شش به دست می‌آید.

(4)

  

(5)

  

(6)

  

 

 متوسط اطلاعات واقعی،  متوسط اطلاعات شبیه‌سازی و  و  به‌ترتیب انحراف معیار داده‌های شبیه‌سازی شده و واقعی و r ضریب همبستگی بین داده‌های واقعی و شبیه‌سازی شده است. نتایج حاصل از آزمون‌های محاسبۀ خطا در جدول شمارۀ دو برحسب متغیرهای کلیدی (خالص جریان نقدی و پس‌انداز) الگو نشان داده شده است. همانگونه که ملاحظه می‌شود، میزان خطا در کلیّۀ متغیرهای مدّنظر در سطح مطلوبی است.


 

جدول (2) نتایج آزمون‌های آماریمربوط به اعتبارسنجی الگو

Um+Us+ Uc

Uc

Us

Um

UT

RMSPE

متغیرهای کلیدی الگو

1

7874/0

0023/0

2103/0

0609/0

0885/0

خالص جریان نقدی

1

6432/0

0038/0

353/0

0834/0

0912/0

پس‌انداز

 


تحلیل حساسیت[37]: یکی از بخش‌های مهم در رویکرد پویایی‌های سیستم، تحلیل حساسیت است. در تحلیل حساسیت، میزان حساسیت متغیرهای کلیدی پژوهش، نسبت به پارامترهای ثابت پژوهش سنجیده می‌شود. برای این منظور، پارامتر ثابت الگوی پژوهش به یک اندازه تغییر می‌کند و اثر آنها در متغیرهای کلیدی بررسی می‌شود.

در این بخش، حساسیت سود خالص، ارزش فعلی خالص، خالص جریان نقدی، خالص سرمایه در گردش، پس‌انداز و درآمد سرمایه‌ای نسبت به پارامترهای ثابت نظیر نسبت‌های فروش نقدی و غیرنقدی و پرداخت‌های نقدی و غیرنقدی سنجیده خواهد شد. برای این منظور، این متغیرها به میزان 10 درصد تغییر داده می‌شود و اثر آنها در متغیرهای مذکور بررسی می‌شود. همانگونه که در نمودار شمارۀ پنجم تا دهم ملاحظه می‌شود، اثر این تغییر در تغییرات سود خالص، ارزش فعلی خالص سود، خالص جریان نقدی، ارزش فعلی خالص جریان نقدی و به دنبال آن خالص سرمایه در گردش، پس‌انداز و درآمد سرمایه‌ای بسیار زیاد است. نتایج تحلیل حساسیت نشان می‌دهد نسبت‌های فروش نقدی و غیرنقدی و پرداخت نقدی و غیرنقدی باعث تغییر زیادی در متغیرهای کلیدی سیستم مالی نظیر سود خالص و ارزش فعلی خالص، خالص جریان نقدی و آثار زیاد در خالص سرمایه در گردش و پس‌انداز می‌شود. این تحلیل نشان می‌دهد مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، نقش مهمی در عملکرد سیستم مالی دارد. بر همین اساس، سناریوهای متفاوتی از مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، انجام شد تا مشخص شود چه سناریوهایی برای شرکت مدّنظر مناسب است و عملکرد مالی شرکت را بهبود می‌دهد.

 

 

   

نمودار (5) تغییرات خالص سرمایه در گردش

نمودار (6) تغییرات خالص جریان نقدی

 

   

نمودار (7) تغییرات ارزش فعلی خالص سود

نمودار (8) تغییرات درآمد سرمایه‌ای

 

   

نمودار (9) تغییرات پس‌انداز

نمودار(10)تغییرات ارزش فعلی خالصجریان نقدی

 

 

 

 

 

 

 

 


بخش اول: سیاست‌گذاری ارزیابی و تحلیل پروژۀ سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولیدی: هدف این مرحله، تحلیل این موضوع است که اگر ظرفیت تولیدی با نرخ افزایشی 10 تا 40 درصد به‌واسطۀ دریافت وام تأمین شود، چه تغییراتی در رفتار متغیرهای کلیدی سیستم مالی انجام می‌شود و آیا پروژۀ سرمایه‌گذاری برای توسعه ظرفیت تولیدی مقرون به صرفه است یا نه؟

الف- در حالت اول، ظرفیت تولیدی از 10 درصد تا 20 درصد افزایش یافت. همانگونه که در نمودار شمارۀ 11 مشاهده می‌شود، در صورت افزایش ظرفیت تولیدی ارزش دفتری کل از سال ششم به میزان سرمایۀ لازم برای افزایش ظرفیت تولیدی شروع به افزایش می‌کند و با یک روند کاهشی کم تا سال پانزدهم کاهش می‌یابد. از آنجا که سرمایۀ لازم برای توسعۀ ظرفیت به‌واسطۀ دریافت وام انجام می‌شود، بدهی شرکت در نمودار شمارۀ12 بین سال پنجم و ششم افزایش می‌یابد و بعد از سال ششم، بازپرداخت وام دریافت‌شده، شروع می‌شود و بدهی کاهش می‌یابد.

 

 

   

نمودار (11) تغییرات ظرفیت تولیدی بر ارزش دفتری

نمودار (12) تغییرات ظرفیت تولیدی بر بدهی

 

 

نتایج شبیه‌سازی نشان می‌دهد ارزش فعلی خالص سود همچنان روند صعودی را طی می‌کند که در نمودار شمارۀ 13، نشان‌دهندۀ مقرون به صرفه بودن اجرای پروژۀ افزایش ظرفیت اقتصادی از سال ششم است. افزایش ظرفیت تولیدی در نمودار شمارۀ 14 بین سال پنج تا ششم به کاهش خالص جریان نقدی منجر می‌شود و بعد از سال هفتم، روند افزایشی را طی می‌کند.

 

 

   

نمودار (13) تغییرات ظرفیت تولیدی بر ارزش

فعلی خالص سود

نمودار (14) تغییرات ظرفیت تولیدی بر خالص جریان نقدی

 

 

همانگونه که در نمودار شمارۀ 15 مشاهده می‌شود، درآمد سرمایه‌ای تا سال نهم، روند کاهشی را طی می‌کند؛ ولی بعد از آن، نسبت به وضعیت فعلی، روند افزایش را می‌گذراند. این امر نشان می‌دهد بازگشت سرمایه با افزایش ظرفیت تولیدی نسبت به شرایط فعلی از سال نهم، افزایش زیادی دارد. نمودار شمارۀ 16، نیز نشان می‌دهد افزایش ظرفیت تولیدی بین سال پنجم تا هشتم به کاهش خالص سرمایه در گردش نسبت به وضعیت فعلی منجر شده است؛ با وجود این، از سال هشتم شروع به افزایش می‌کند و تا 180 میلیون تومان در سال پانزده ادامه می‌یابد.

 

 

   

نمودار (15) تغییرات ظرفیت تولیدی بر درآمد

سرمایه‌ای

نمودار (16) تغییرات ظرفیت تولیدی بر خالص سرمایه در گردش

 

 

ب- بعد از افزایش ظرفیت تولیدی، نرخ تنزیل تغییر داده شد تا آثار آن در متغیرهای ارزش فعلی خالص سود و جریان ارزیابی و تحلیل شود؛ بنابراین، سناریوی افزایش نرخ تنزیل از 18 تا 25 درصد، برای بررسی‌کردن ارزش فعلی خالص سود (نمودار شمارۀ 17) و ارزش فعلی خالص جریان نقدی (نمودار 18)، در دو وضعیت ظرفیت فعلی و افزایش ظرفیت تولیدی انجام شد. نتایج نشان می‌دهد اگر شرکت در هر دو وضعیت قرار بگیرد، به‌دلیل اینکه متغیرهای کلیدی ارزش فعلی خالص، روند افزایشی را طی می‌کنند، شرکت در وضعیت مناسبی قرار دارد و افزایش ظرفیت تولیدی نیز مقرون به صرفه است.

 

 

   

نمودار (17) تغییرات نرخ تنزیل بر ارزش فعلی خالص سود

نمودار (18) تغییرات نرخ تنزیل بر ارزش فعلی خالص جریان نقدی

 

 

 


بخش دوم: سناریوهای مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی در وضعیت فعلی و افزایش ظرفیت تولیدی: جدول شمارۀ سه، نشان‌دهندۀ سناریوهای مدیریت حساب‌های دریافتی و پرداختنی است. این سناریوها در وضعیت‌های فعلی و افزایش ظرفیت تولیدی شرکت بررسی شده است. نتایج اجرای سناریوها نشان می‌دهد استراتژی میانه‌رو و جسورانه در وضعیت فعلی، نسبت به استراتژی محافظه‌کار، تأثیر بیشتری در متغیرهای مالی می‌گذارد؛ در صورتی که در وضعیت افزایش ظرفیت تولیدی، سناریوی میانه‌رو و محافظه‌کار نسبت به استراتژی جسورانه، تأثیر بیشتری در متغیرهای مالی می‌گذارد. به نتایج پیاده‌سازی سناریوهای زیر در ادامه اشاره شده است:

 

 

جدول (3) سناریوهای مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی

انواع سناریو

مدیریت حساب‌های دریافتنی

مدیریت حساب‌های پرداختنی

استراتژی جسورانه

65 درصد فروش نقدی و 35 درصد فروش غیرنقدی

65 درصدپرداخت نقدی و 35 درصد پرداخت غیرنقدی

استراتژی میانه‌رو

80 درصد فروش نقدی و 20 درصد فروش غیرنقدی

35 درصد پرداخت نقدی و 65 درصد پرداخت غیرنقدی

استراتژی محافظه‌کار

80 درصد فروش نقدی و 20 درصد فروش غیرنقدی

20 درصد پرداخت نقدی و 80 درصد پرداخت غیرنقدی

 

 

الف-پیاده‌سازی استراتژی‌های مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی در وضعیت افزایش ظرفیت تولیدی: نتایج شبیه‌سازی نشان می‌دهد استراتژی‌های محافظه‌کار و میانه‌رو نسبت به استراتژی جسورانه، تأثیر بیشتری در متغیرهای سیستم مالی نظیر پس‌انداز و درآمد سرمایه‌ای دارد؛ با این حال، بررسی روند متغیر ارزش فعلی خالص، نقش کلیدی در مقایسۀ سناریوها دارد و نشان‌دهندۀ سناریوهای انجام‌شده براساس سود به‌دست‌آمده است. ارزش فعلی خالص سود هر سه استراتژی در وضعیت افزایش ظرفیت تولیدی، مشابه یکدیگر است؛ درنتیجه، توجه به استراتژی جسورانه در کنار سایر استراتژی‌ها، نقش کلیدی در جذب مشتریان و حفظ سهم بازار دارد. نتایج نمودارهای شمارۀ 19 و 20 نشان می‌دهد در وضعیتی که سرمایه‌گذاری بر افزایش ظرفیت تولیدی انجام می‌شود، استراتژی محافظه‌کار و میانه‌رو، تأثیر بیشتری در ارزش فعلی خالص جریان نقدی و خالص جریان نقدی می‌گذارد.

 

 

   

نمودار (19) اثر استراتژی‌های مدیریت حساب‌ها در ارزش فعلی خالص جریان نقدی

نمودار (20) اثر استراتژی‌های مدیریت حساب‌ها در خالص جریان نقدی

 

 

همانگونه که در نمودارهای شماره 21 و 22 نمایان است، کلیّۀ سناریوها در حالت افزایش ظرفیت تولیدی، اثر مشابهی در ارزش فعلی خالص سود دارد؛ درنتیجه، سود به‌دست‌آمده براساس هر سه سناریو تا حدودی مشابه است؛ با این حال، تأثیر سناریوی محافظه‌کار نسبت به سایر سناریوها در خالص سرمایه در گردش بیشتر است.

 

 

   

نمودار (21) اثر استراتژی‌های مدیریت حساب‌ها در ارزش فعلی خالص سود

نمودار (22) اثر استراتژی‌های مدیریت حساب‌ها در خالص سرمایه در گردش

 

 

نتایج شبیه‌سازی در نمودارهای شمارۀ 23 و 24 نشان می‌دهد سناریوهای محافظه‌کار و میانه‌رو در وضعیت افزایش ظرفیت تولیدی، اثر بیشتری نسبت به سناریوی جسورانۀ مدیریت حساب‌های دریافتی و پرداختنی در متغیرهای سیستم مالی نظیر پس‌انداز و درآمد سرمایه‌ای دارد.

 

 

   

نمودار (23) اثر استراتژی‌های مدیریت حساب‌ها در پس‌انداز

نمودار (24) اثر استراتژی‌های مدیریت حساب‌ها در درآمد سرمایه‌ای

 

 

 

 

 

الف-پیاده‌سازی استراتژی‌های مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی در ظرفیت فعلی شرکت: نتایج شبیه‌سازی در نمودارهای شمارۀ 25،26 و 27 نشان می‌دهد استراتژی‌های جسورانه و میانه‌رو نسبت به استراتژی محافظه‌کار، تأثیر بیشتری در متغیرهای سیستم مالی نظیر خالص جریان نقدی، خالص سرمایه در گردش و ارزش فعلی خالص جریان نقدی دارد؛ با این حال، بررسی روند متغیر ارزش فعلی خالص سود، نقش کلیدی در مقایسۀ سناریوها دارد و نشان‌دهندۀ سناریوها براساس سود به‌دست‌آمده است. ارزش فعلی خالص سود هر سه استراتژی در وضعیت ظرفیت کنونی شرکت، در نمودار شمارۀ 28 مشابه یکدیگر است.

 

 

   

نمودار (25) اثر استراتژی‌های مدیریت حساب‌ها در خالص جریان نقدی

نمودار (26) اثر استراتژی‌های مدیریت حساب‌ها در خالص سرمایه در گردش

 

   

نمودار (27) اثر استراتژی‌های مدیریت حساب‌ها در ارزش فعلی خالص جریان نقدی

نمودار (28) اثر استراتژی‌های مدیریت حساب‌ها در ارزش فعلی خالص سود

 

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

 

شد برای ارزیابی و تحلیل اقتصادی پروژۀ سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولیدکنندۀ شن و ماسه از رویکرد پویایی‌شناسی سیستمی برای تحلیل و پیش‌بینی عملکرد مالی شرکت استفاده شود. براساس این، با توجه به برنامه‌ریزی نرخ افزایش ظرفیت تولیدی از 10 تا 40 درصد، رفتار پارامترهای سیستم مالی در افق زمانی 15ساله از سال 1391 تا 1404 شبیه‌سازی شد. درواقع، هدف از انجام این پژوهش، الگوسازی و شبیه‌سازی روند حرکتی متغیرهای کلیدی سیستم مالی نظیر درآمد مالیاتی، سود خالص، حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، جریان نقدی، خالص سرمایه در گردش و ارزش فعلی خالص در سیاست‌های سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولیدی است. علاوه بر این از آنجا که مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، نقش کلیدی در عملکرد سیستم مالی دارد، تأثیرگذاری استراتژی‌های مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی در وضعیت‌های ظرفیت تولیدی فعلی و افزایش ظرفیت تولیدی تحلیل و ارزیابی شد تا مشخص شود چه سیاست‌هایی به بهبود عملکرد سیستم مالی منجر می‌شود. با توجه به پژوهش انجام‌شده، متغیرهای خالص جریان نقدی، خالص سرمایه در گردش، ارزش فعلی خالص سود و درآمد سرمایه‌ای و ... حساسیت زیادی به تغییرات نسبت فروش نقدی و غیرنقدی و پرداخت نقدی و غیرنقدی داشتند. از آنجا که این پژوهش، عملکرد سیستم مالی را در هنگام افزایش ظرفیت تولیدی تحلیل می‌کند، مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، نقش بسیار مؤثری در موفقیت و پیشبرد پروژۀ توسعۀ ظرفیت تولیدی بر عهده دارد. نتایج تحلیل حساسیت، این موضوع را نشان می‌دهد؛ بنابراین، این پژوهش علاوه بر اجرای سناریوهای افزایش ظرفیت تولیدی، سناریوهای مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی را در سه استراتژی کلیدی محافظه‌کار، جسورانه و میانه‌رو بررسی و تحلیل کرده است. براساس این، سناریوهای انجام‌شده، در دو بخش اصلی انجام شد: در بخش اول، رفتار متغیرهای سیستم مالی در وضعیت سرمایه‌گذاری بر ظرفیت تولیدی بررسی شد. تحلیل نتایج متغیرهای کلیدی نظیر خالص جریان نقدی و خالص سرمایه در گردش، نسبت درآمد سرمایه‌ای، ارزش فعلی خالص سود و ... نشان می‌دهد افزایش ظرفیت تولیدی مقرون به صرفه است. به‌علاوه، افزایش نرخ تنزیل تا 25 درصد، نشان‌دهندۀ سودآوری پروژۀ سرمایه‌گذاری است؛ بنابراین متغیرهای کلیدی نظیر ارزش فعلی خالص سود، خالص جریان نقدی، خالص سرمایه در گردش، پس‌انداز و درآمد سرمایه‌ای، روند رو به رشد وضعیت مالی شرکت را نشان می‌دهد. در بخش دوم، نتایج اجرای سناریوهای مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی، نشان می‌دهد استراتژی میانه‌رو و جسورانه در وضعیت فعلی سیستم مالی نسبت به استراتژی محافظه‌کار، تأثیر بیشتری در متغیرهای مالی می‌گذارد؛ در صورتی که در وضعیت افزایش ظرفیت تولیدی، سناریوی میانه‌رو و محافظه‌کار نسبت به استراتژی جسورانه، تأثیر بیشتری در متغیرهای مالی دارند. متغیر ارزش فعلی خالص سود، در هر سناریو نشان می‌دهد هر سه استراتژی، تأثیر مثبت و مشابه در سودآوری دارند. مثبت‌بودن جریان نقدی همیشه به معنای وضعیت مطلوب نیست؛ با این حال، با درنظرگرفتن متغیرهای کلیدی نظیر ارزش فعلی خالص سود، پس‌انداز و درآمد سرمایه‌ای و خالص سرمایه در گردش در کنار متغیر خالص جریان نقدی، این پژوهش توانسته است تحلیل دقیقی از عملکرد سیستم مالی در وضعیت‌های فعلی و افزایش ظرفیت تولیدی فراهم کند. پیشنهاد می‌شود الگوی پژوهش حاضر با سایر روش‌های غیرخطی مطالعه شود. از آنجا که مطالعۀ حاضر براساس مطالعۀ موردی انجام شده است، پیشنهاد می‌شود الگوی پژوهش براساس توجه به استراتژی‌های مختلف مدیریت حساب‌های دریافتنی و پرداختنی در شرکت‌های بازرگانی و تولیدی به‌صورت دقیق‌تر مطالعه شود تا الگوی جامع و مشترکی برای بررسی و تحلیل عملکرد مالی و امکان‌سنجی پروژه‌های سرمایه‌گذاری فراهم شود. علاوه بر این در هر کدام از استراتژی‌های ذکرشده، میزان وام‌های دریافتی لازم بررسی شود.


[1]. Shehata

[2]. Roy & Saroj

[3]. Gouws & Lucouw

[4]. Chen

[5]. Wang

[6]. Eljelly

[7]. Chaim

[8]. Srijariya

[9]. Sobel

[10]. Uzma

[11]. Nobanee & Hajar

[12]. Hou, Liu & Chen

[13]. Peterson & Blanc

[14]. Nair & Rodrigues

[15]. Halawa

[16]. Alshatti

[17]. Azhar

[18]. Savolainen

[19]. Abor

[20]. Trebuňa

[21]. Sensivitiy Analysis Test.

[22]. Behaviorial Reproduction Test.

[23]. Extereme Condition Test.

[24]. در همین راستا، آزمون‌های محاسبه میزان خطا مانند، حداقل خطای مجذورات، شناسایی ریشه‌های خطا، میزان خطای سیستماتیک و غیرسیستماتیک برای نشان‌دادن اعتبارسنجی الگو و رفتار متغیرها نیز ارائه شده است.

[25]. System Dynamics.

[26]. Cause and Effect Relationships.

[27]. Reinforcing Loops.

[28]. Balancing Loops.

[29]. State Variables.

[30]. Rate Variables.

[31].Auxiliary Variables.

[32]. Root Mean Squares Percentage Error.

[33]. U-Theil’s.

[34]. Fundamental Error.

[35]. Deviation Error.

[36]. Unequity Covariance.

[37]. Sensitivity Analysis

References

[1] Abor, J. Y. (2017). Evaluating Capital Investment Decision, Capital Budgeting. In Entrepreneurial Finance for MSMEs. Springer International Publishing.‌
[2] Alborzi, M., Porzarandi, M. A., & Shariari, M. (2010). Management of resources and expenditure in banks with a dynamic systems approach. Journal of Financial Engineering and Management of Exchange. 2(6): 41-59. (In Persian).
[3] Alborzi, M., Dadras, K., & Gharakhani, D. (2005). Developing a system dynamics model for cash management in firms. Journal of Management and Development. 23: 53-62. (In Persian).
[4] Alshatti, A. S. (2015). The effect of the liquidity management on profitability in the Jordanian commercial banks. International Journal of Business and Management.10 (1): 62-72.
[5] Azhar, S. (2015). Impact of liquidity and management efficiency on profitability: a study of selected power distribution utilities in India. Journal of Entrepreneurship, Business and Economics. 3(1): 31-49.
[6] Chaim, R. M. (2007). Dynamic stochasticity in the control of liquidity in asset and liability management (ALM) for pension funds. Boston, Massachusetts, USA, www.systemdynamics.org.
[7] Chen, L., Liaw, S., & Shin Chen, Y. (2001). Using financial factors to investigate productivity: An empirical study in Taiwan. Industrial Management & Data Systems. 101(7): 378–384.
[8] Eljelly, A. M. (2004). Liquidity-profitability tradeoff: An empirical investigation in an emerging market. International Journal of Commerce and Management. 14(2): 48-61.
[9] Forrester, J. W., & Brink, H. M. (1999). Industrial Dynamics.Students edition, MIT Press.
[10] Ghodratiyan Kashan, J., & Anvari Rostami, A. (2004). Model for performance assessment and ranking. Journal of Human Sciences Modares. 8(36): 109-134. (In Persian).
[11] Gouws, D. G., & Lucouw, P. (2000). A dynamic balance model for analysts and managers, Meditari Accountancy Research. 8(1): 25–45.
[12] Halawa, W. S., Abdelalim, A. M., & Elrashed, I. A. (2013). Financial evaluation program for construction projects at the pre-investment phase in developing countries: A case study. International Journal of Project Management. 31(6): 912-923.
[13] Hou W., Liu X., & Chen D. (2011). Payment problems, cash flow and profitability of construction project: A system dynamics model. World Academy of Science, Engineering and Technology. 5(10): 10-23.
[14] Khalili O. S. (2003). Assessing the financial performance strategies of Stock Exchange companies of Tehran applying multi-criteria decision-making techniques in a fuzzy environment. Development of Monetary and Banking Management Quarterly. 1(1): 36-53. (In Persian).
[15] Malekijafariyan. M., & Mohseni, M. R. (2015). Financial and economic evaluation of wastewater projects for producing usable sewage in irrigation and industry. Journal of Water and Sustainable Development. 1(3): 1-8. (In Persian).
[16] Mansori, A., & Bagheri, A. (2005). Assessing financial performances and rankings of pharmaceutical companies listed in the Stock Exchange of Tehran using a hybrid model of fuzzy and VIKOR analytic hierarchy processes. Health Accounting Quarterly. 4(3): 86-107. (In Persian).
[17] Mousavi Haghighi, M. H., & Khalifeh, M. (2015). Simulating the effect of financial leverage model on company value via system dynamics approach. Asset Management and Financing. 3: 83-104. (In Persian).
[18] Mousavi Haghighi, M. H., Khalifeh, M., Safaei, B., & Saberi, H. (2015). Simulating of stock price from the point of effective internal and external factors via system dynamics approach. Asset Management and Financing. 4(4): 79-98. (In Persian).
[19] Mobaraki A., Fadayehosseini Maleki, M., & Kholafazadeh Asetmal, S. (2013). Relationship between working capital management and financial performance (Tehran Stock Exchange). Journal of Basic and Applied Scientific Research. 3(9): 201-207. (In Persian).
[20] Nair, G. K., & Rodrigues, L. (2013). Dynamics of financial system: A system dynamic approach. International Journal of Economics and Financial Issues. 3(1): 14-26.
[21] Nobanee, H., & Hajar M. A. (2009). Working capital management, operating cash flow and corporate performance. International Journal of Strategic Management. 10(1): 84-88.
[22] Paul, F., & Jim, B. (2005). A review of performance measurement: Towards performance management. Computers Industry. 56: 663-680.
[23] Pedram, M., Shirin Bakhsh, Sh., & Zavarian, Z. (2007). Forecast bank's cash flow to determine the liquidity gap. Journal of Financial Studies. 1(2): 1-36. (In Persian).
[24] Peterson, D. W., & Blanc, M. (2012). Money Multiplier Dynamics and Banking Liquidity Cycles
St. Gallen, Switzerland, www.system dynamics.org.
[25] Roy, K. R., & Saroj, K. (1997). Financial performance appraisal of a Steel Planet. A SD model, ed proceeding by Yaman B et al. 15th International System Dynamics Conference. Istanbul, August.19-22.
[26] Savolainen, J., Collan, M., & Luukka, P. (2016). Combining system dynamic modeling and the datar–mathews method for analyzing metal mine investments. Acta Universitatis Palackianae Olomucensis. Facultas Rerum Naturalium. Mathematica. 55(1): 95-110.
[27] Shehata, H. (1977). Systems dynamics and cash flow planning: A model for accountants. Management Decision. 15 (1): 19 – 35.
[28] Sheikh Khozani, Z., Hosseiny, K., & Rahimian, M. (2010). System dynamic modeling of multipurpose reservoir operation to estimate the optimal height of the dam. Journal of Modeling in Engineering. 8(21): 57-66. (In Persian).
[29] Sobel, M. J., Szmerekovsky, J.G., & Tilson, V. (2009). Scheduling projects with stochastic activity duration to maximize expected net present value. European Journal of Operational Research. 198: 697–705.
[30] Srijariya, W., Riewpaiboon, A., & Chaikledkaew, U. (2008). System dynamic modeling: an alternative method for budgeting. Value in Health.11(s1): S115-S123.
[31] Sterman. J. (2000). Business Dynamics: Systems Thinking and Modeling for A Complex World. NY, McGraw-Hill publication.
[32] Trebuňa, P., Petriková, A., Pekarčíková, M., Petrik, M., & Popovič, R. (2017). Economic evaluation of investment project in the area of sheet metal processing. Metalurgija. 56(1-2): 245-248.
[33] Theil, H. (1966). Applied Economic Forecasting. Amsterdam, North Holland Publishing.
[34] Uzma, S. H., Singh, J. P., & Kumar, N. (2010). Discounted cash flow and its implication on intangible valuation. Global Business Review. 11(3): 365-377.
[35] Wang, Y. J. (2002). Liquidity management operating performance and corporate value: evidence from Japan and Taiwan. Journal of Multinational Financial Management. 12(12): 159-169.

Files

Share

How to cite

Statistics